Monique „Nickie” Marie Mauricette Wilson z domu Arnoux[1] (Olwen), zwana Królową Czarownic, była arcykapłanką kowenów w Szkocji i na wyspie Man oraz spadkobierczynią Geralda B.Gardnera. To ona w 1963 roku inicjowała Raymonda Bucklanda (Robata) i wspierała go później w popularyzacji czarostwa w Stanach Zjednoczonych. Po śmierci Geralda Gardnera przez prawie dekadę była właścicielką jego dawnego Muzeum Czarostwa i Magii. Stanowiła obiekt sporego zainteresowania brytyjskich mediów pod koniec lat 60. i wczesnych 70. – pojawiła się na przykład na okładce magazynu Observer i opisano ją w National Geographic, Frontiers of Belief i kilku brytyjskich gazetach. Jakby na przekór tej popularności, Monique doświadczyła wewnątrzśrodowiskowej wrogości ze strony społeczności czarowniczej. Powodem była jej decyzja o sprzedaży kolekcji gardnerowskiego muzeum do Ripley’s Believe it or Not, Ltd. Po jej przeprowadzeniu w 1973 roku Wilson wycofała się z życia publicznego i wyjechała do Hiszpanii. Wraz z nią zniknęły prawa do literackiej spuścizny Gardnera. Monique Wilson urodziła się w 1923 r. w Haiphong w Wietnamie. Rodzice byli Francuzami.[2] Swojego męża, Campbella „Scotty’ego” Croziera Wilsona (Loic), pilota bombowca z Royal Air Force, poznała w Hongkongu po II wojnie światowej.[3] Campbell był rodowitym Szkotem, urodzonym w 1923 roku w Stirling. Ich córka, Yvette Andree Wilson, urodziła się w Londynie w 1957 r. Na początku lat 60. rodzina żyła skromnie na farmie grochu w Perth w Szkocji, a Campbell pracował dla lokalnej gazowni.[4]
Wilsonowie interesowali się czarostwem i okultyzmem – później 
powoływali się na głębokie dziedziczne więzi – co sprawiło, że około 1960 roku napisali do Geralda Gardnera. Gardner skierował Wilsonów do swojego przyjaciela i kolegi czarownicy, Charlesa Clarka, a ten szkolił ich i inicjował.[5] Pod koniec 1961 r. Monique założyła kowen w Perth. W następnym roku spór z Clarkiem skłonił Wilson do poszukiwania pomocy Gardnera. Oboje po raz pierwszy spotkali się osobiście w 1962 roku na spotkaniu czarownic, a trzeci stopień Monique otrzymała bezpośrednio od Gardnera.[6] Najbardziej wpływowym inicjowanym Monique był Raymond Buckland. Urodził się on w 1934 roku w Anglii i podobnie jak mąż Monique, był weteranem RAF. Po przeczytaniu Współczesnego czarownictwa pod koniec lat 50. rozpoczął on korespondencję z Gardnerem. W 1962 roku Buckland i jego żona Rosemary wyemigrowali na Long Island w Nowym Jorku. Gardner zgodził się wtedy, aby Bucklandowie działali jako amerykański kontakt dla osób korespondujących z nim i deklarujących zainteresowanie czarostwem. 18. listopada 1963 roku Buckland udał się do Perth, gdzie Wilson szkoliła go przez 10 dni, a następnie inicjowała. Bucklandowie utworzyli pierwszy amerykański kowen w 1964 roku i kontynuowali korespondencję z Gardnerem i Wilson.
Testament Geralda Gardnera
Zły stan zdrowia sprawił, że jesienią lub wczesną zimą 1963 r. Gardner zarezerwował wycieczkę na Bliski Wschód, aby zregenerować się w ciepłym klimacie. W styczniu Gardner odwiedził brytyjskiego wicekonsula w Bejrucie i sfinalizował nowy testament.[7] Zrewidowany testament rozdzielał określone kwoty pieniędzy i różnych przedmiotów na przyjaciół i rodzinę. Monique Wilson przypadł wówczas majątek wyceniony na ponad 21 000 funtów. Wilson miała odziedziczyć zawartość muzeum, nieruchomość, gotówkę i resztki majątku Gardnera, które obejmowały prawa do jego dzieł literackich.[8]
Po opuszczeniu Libanu statek SS Scottish Prince płynął wzdłuż wybrzeży Afryki Północnej. To na jego pokładzie Gerald Gardner zmarł rankiem 12 lutego 1964 r. w sali śniadaniowej. Pochowano go w Tunisie, a gdy cmentarzowi w Tunisie zagroziła rozbudowa[9], Eleanor „Ray” Bone przeniosła później jego szczątki gdzieś „w pobliże starożytnego miasta Kartaginy”.
Niektórzy członkowie dalszej rodziny Gardnera byli niezadowoleni i podejrzliwi w związku ze zmianami testamentu, ale nie byli w stanie podważyć prawnie jego wykonania.[10] W ten sposób Monique Wilson odziedziczyła większość majątku Gardnera. Budynek muzeum i jego tereny pozostawiono sędziwemu dozorcy, Williamowi Worrallowi, który jednak odmówił przejęcia odpowiedzialności za nie. W rezultacie jeszcze w tym samym roku również przypadły one Wilson. 
Wilsonowie przenieśli się zatem na Wyspę Man, gdzie prowadzili muzeum przez prawie dekadę. Wilson upoważniła też Citadel Press do wydania Współczesnego czarownictwa w miękkiej oprawie. Możliwe, że była także zaangażowana w negocjacje między Red Wheel / Weiser i The Aquarian Press na temat opracowania nowej edycji The Meaning of Witchcraft. Wilson cieszyła się sympatią mediów: pisały o niej m.in. Observer, National Geographic i Frontiers of Belief.[11] Do czasu: około 1969 r. zarzucono jej w prasie, że angażowała niepełnoletnią córkę Yvette w rytuały czarownic. Dziewczynka została objęta nadzorem kuratora przez okres trzech lat.[12] W 1972 r. nie mając pieniędzy i wsparcia społeczności, Wilsonowie zdecydowali się opuścić Wielką Brytanię.
Rozproszenie majątku Geralda Gardnera
W styczniu 1973 r. za sumę 120 000 funtów Monique Wilson sprzedała kolekcję muzeum do Ripley’s Believe it or Not, Ltd. Kolekcja składała się z 10 000 przedmiotów. Jej częścią była też biblioteka Gardnera, licząca 3000 woluminów. Charles Bristoll, wiceprezes międzynarodowego oddziału Ripley i John Turner, dyrektor generalny Ripley’s w Blackpool, wspólnie negocjowali warunki sprzedaży. Kolekcja została wysłana do placówki Ripley’s w Fisherman’s Wharf w San Francisco, gdzie stały się częścią krzykliwej wystawy.[13] Stary przyjaciel Gardnera, Angus McLeod, zgromadził jednak niektóre papiery i przedmioty, które nie zostały zabrane przez Ripley’s, a później spalił większość z nich.[14] Młyn Czarownic został sprzedany Colinowi Flickowi i Douglasowi Boltonowi. Później kilkakrotnie zmieniał właścicieli i ostatecznie został przekształcony w nieruchomość mieszkalną w 1995 r.[15] Tymczasem Wilsonowie w 1973 r. przeprowadzili się do Torremolinos, niedaleko Malagi, na wybrzeżu Hiszpanii. Było to miasto popularne wśród brytyjskich turystów i emigrantów. Kupili tam kawiarnię, a Monique Wilson kontynuowała praktykowanie czarostwa przez co najmniej dwa następne lata, dając początek kowenowi w Niemczech. Zmarła w 1982 r.[16] Campbell przeniósł się do USA, gdzie żył do końca lat 90. Odwiedzał także Australię i kontaktował się z niektórymi znajomymi spotkanymi w Rzemiośle, jednocześnie dystansując się od większej społeczności.[17] Yvette natomiast odmawia wypowiedzi na temat czarostwa lub czegokolwiek z nim związanego.[18]
Muzeum Ripley’s w San Francisco zostało zamknięte w latach 70., a kolekcja Gardnera została przeniesiona do ich muzeum w St. Augustine na Florydzie. Kolekcja była pokazywana przez pewien czas na Florydzie, zanim brak zainteresowania w społecznie konserwatywnych latach 80. nie spowodował jej przeniesienia do magazynu na czas nieokreślony. Od tego czasu kolekcja była sprzedawana po kawałku na Florydzie oraz w siedzibie głównej Ripley’s w Toronto.
Allen Greenfield, odwiedzając muzeum Ripleya w latach 80., znalazł w sklepie z pamiątkami kilka artefaktów z kolekcji Gardnera „naprzeciwko małych aligatorów, które mają naklejki St. Augustine na Florydzie – najstarsze miasto Ameryki ”przyczepione do ich plastikowych brzuszków.” Greenfield ostatecznie prowadził negocjacje z Johnem Turnerem i Normem Deska w sprawie zakupu czarteru Ordo Templi Orientis Gardnera, a także dostał szansę na zakup rękopisu Ye Bok z Ye Art Magical w 1986 r.[19] Mniej więcej w tym samym czasie człowiek reprezentujący „firmę handlową A&B” zakupił dużą liczbę bibelotów z kolekcji muzealnej i zaoferował je w sprzedaży wysyłkowej w czasopismach okultystycznych. To, czego nie sprzedał w latach 80., było wystawione w serwisie eBay dwadzieścia lat później, a pojedyncze koraliki sprzedawane były czasem za ponad 75 USD. W 1987 r. Richard i Tamarra James, założyciele Wiccan Church of Canada, kupili resztę materiałów Gardnera z Ripley’s, w tym książki i rękopisy z gardnerowskiej biblioteki. Kolekcja Jamesów jest obecnie przechowywana w Toronto i od czasu do czasu udostępniana badaczom.
Pomniejsze części dziedzictwa Gardnera są rozproszone po całym świecie. Cecil Williamson, pierwszy założyciel Muzeum Czarostwa i Magii na Wyspie Man, założył Muzeum Czarownictwa w Boscastle w Kornwalii. Jego spadkobiercy zarządzają obecnie kolekcją zawierającą dokumenty, listy i zdjęcia związane z Gardnerem. Ray Buckland pokazywał wybrane dokumenty i artefakty z przerwami od lat 60. XX wieku. John Belham-Payne, spadkobierca Doreen Valiente, także podróżuje i udostępnia dokumenty związane z Gardnerem. Wilsonowie wzięli ze sobą do Hiszpanii kilka ważnych i interesujących przedmiotów, a obecnie mogą być one własnością ich córki. Na rynku nadal pojawiają się rzadkie książki i rękopisy: na przykład w 2007 roku Treadwells w Londynie sprzedawał autograficzną kopię High Magic’s Aid za 1650 GBP.
Literackie dziedzictwo Geralda Gardnera
Dziedzictwo literackie Geralda Gardnera nie przetrwało go lepiej niż kolekcja, którą budował całe swoje życie. Monique Wilson odziedziczyła prawa do jego książek jako część szczątkową jego majątku. Ponieważ Wilson zmarła w latach 80., wydaje się prawdopodobne, że prawa zostały przekazane jej mężowi, a następnie Yvette. Niezależnie od tego, obecny właściciel dziedzictwa literackiego Gardnera Gardnera od ponad trzydziestu lat nie zgłosił się, by dochodzić swoich praw. Co prawda kilka małych wydawnictw i imprintów wydawniczych (Magickal Childe, Godolphin House, Pentagram, IHO Books, Mercury Publishing) z powodzeniem rozpowszechniało przedruki, ale prawdopodobnie bez pozwolenia. Na całym świecie podejmowano mnóstwo poważnych prób wydawniczych, ale do tej pory nikomu się to nie udało.
Kensington Publishing (Citadel) wydał nową edycję Współczesnego czarownictwa w 2004 roku. Kiedy zapytałem, gdzie otrzymali prawa do publikacji dzieła, otrzymałem następującą odpowiedź:
Otrzymaliśmy te prawa na mocy postanowienia amerykańskiego sądu upadłościowego dla okręgu New Jersey, odkąd Carol Publishing (Citadel Press) zbankrutowało, a Kensington przejął wszystkie ich aktywa.
Również w 2004 roku Weiser Books wydał nowe wydanie The Meaning of Witchcraft. Kiedy zapytałem o to, otrzymałem odpowiedź:
W 1971 roku Weiser wydał The Meaning of Witchcraft w twardej oprawie we współpracy z The Aquarian Press of London. Jest to wydanie, które przedrukowaliśmy w miękkiej oprawie. Nie kontrolujemy praw elektronicznych ani nie mamy kontaktu do spadkobierców Geralda Gardnera.
Żaden z wydawców tych dwóch dystrybuowanych na całym świecie kopii książek Gardnera nie otrzymał informacji o właścicielu majątku literackiego Geralda. Wygląda na to, że prawa literackie Gardnera zostały zasadniczo utracone – przynajmniej do czasu, gdy dzieła wejdą do domeny publicznej. Nie powinno to stanowić przeszkody dla osób poszukujących dzieł Gardnera, zwłaszcza, że małe wydawnictwa nadal niezauważenie produkują nowe edycje i korzystają z Internetu do ich skutecznej dystrybucji. Sporadyczne przedruki mogą jednak powodować dziwne wzrosty cen. Pod koniec 2006 roku bardzo tanio wyprodukowane edycje High Magic’s Aid firmy Godolphin House były sprzedawane za ponad 200 USD. Ponad pięćdziesiąt lat po tym, jak Gardner po raz pierwszy sfinansował publikację High Magic Aid i ręcznie dystrybuował egzemplarze, książka wciąż może być trudna do zdobycia.
Cytowane prace:
Korzystałem ze wspaniałych badań Melissy Seims i Philipa Heseltona, których pomoc przy tym artykule była bezcenna.
Colin, Cross, “The Witches Ride Again,” Observer, (December, 1968).
Crowther, Patricia, High Priestess: The Life and Times of Patricia Crowther (Blaine: Phoenix, 1998).
Gardner, Gerald, Last Will & Testament (styczeń 1964).
Gardner, Miriam, wywiad telefoniczny autora, 12 lipca 2001.
Greenfield, Allan, “The Secret History of Modern Witchcraft,” 1998,
Heselton, Philip, Gerald Gardner and the Cauldron of Inspiration, (United Kingdom: Capal Ban, 2003).
Howard, Michael, “Gerald Gardner: The Man, The Myth & The Magick,”
Hutton, Ronald, The Triumph of the Moon: A History of Modern Pagan Witchcraft (London: Oxford University Press, 1999).
Phillips, Julia, “Historia Wicca w Anglii: od 1939 do dziś,”
Richards, Denise, “To a Top Witch I Bequeth…,” Evening Standard wywiad z Jackiem Bracelinem, (19 września 1964)
[1] Seims, Melissa, lista mailingowa Wiccan Roots, (luty, 2007)
[2] Seims; Niektóre źródła podają jej miejsce urodzenia jako Wyspę Ushant w Bretanii, a także opisują ją jako pół-Wietnamkę.
[3] Howard, Michael, “Gerald Gardner: The Man, The Myth & The Magick,”
[4] Seims
[5] Seims, Melissa, “Charles Clark: Gardnerian High Priest and Child of the Wica”
[6] Richards, Denise, “To a Top Witch I Bequeth…,” wywiad z Jackiem Bracelinem w Evening Standard, (19 września 1964); Seims
[7] Heselton, Philip, Gerald Gardner and the Cauldron of Inspiration, (United Kingdom: Capal Ban, 2003), 368; Gardner, Miriam, wywiad telefoniczny autora, 12 lipca 2001.
[8] Gardner, Gerald, Ostatnia wola i testament (styczeń 1964).
[9] Witchvox, “Eleanor Bone,” (kwiecien, 2002).
[10] Gardner, Miriam.
[11] The Witches Ride Again,” Observer, (grudzień, 1968); Nieznany, “The Witches of Man,” Frontiers of Belief, (nieznany).
[12] Hutton, Ronald, The Triumph of the Moon: A History of Modern Pagan Witchcraft (London: Oxford University Press, 1999), 328
[13] nieznany, “Witches Treasure Will Go To America,” Manx Star, (styczeń 15, 1973).
[14] Crowther, Patricia, High Priestess: The Life and Times of Patricia Crowther (Blaine: Phoenix, 1998), 118.
[15] nieznany, “Leader […] Witchcraft to End?” Isle of Man Courier, (styczeń 19, 1973); Heselton, 370.
[16] Phillips, Julia, “History Of Wicca In England: 1939 to the Present Day,” (2004); Źródła nie są jasne, co do przyczyn śmierci, ale pogłoski mowia o wypadku samochodowym.
[17] Seims; Phillips.
[18] Seims;
[19] Greenfield, Allan, “The Secret History of Modern Witchcraft,” 1998
Tłumaczenie: Velkan
Redakcja i korekta: Morven
